Sarajevo, een verborgen parel tussen de dichtbegroeide Bosnische bossen en bergen, onder de rook die opstijgt uit de Bascarsija-bazaar. Het verhaal van deze stad wordt letterlijk in kleuren en geuren verteld.
Louise en ik vertrokken met het vliegtuig naar dit land midden op de Balkan, onszelf stortend in een avontuur waarvan we geen verwachtingen hadden; niet in negatieve zin, maar omdat we gewoon oprecht niet wisten wat we ervan moesten verwachten. Onder een waterige winterzon landden we op het vliegveld van Tuzla, in het noorden van Bosnië. Daar wachtte achter de kleine aankomsthal ons transferbusje op een slecht geasfalteerde parkeerplaats. Dit busje bracht ons in tweeënhalf uur van Tuzla naar Sarajevo; de route voerde ons door de kleinste dorpen en gehuchten, hoge bergen en brandende vuurtjes waarboven kip gebraden werd. Zo zagen we in vogelvlucht een groot deel van het land langs ons raampje voorbij schieten.
We kwamen aan in de lege, steile straat waar ons appartementje zich bevond. Aan weerskanten ongelijke huizen, elk huis anders, met grote, dikke hekken of poorten ervoor. Na een tijdje zoeken vonden we nummer 21 en de lieve eigenaar van het huis met twee bijgebouwen die als appartementjes waren ingericht, deed open. Hij liet ons zien waar we verbleven: een knusse kamer met zachtroze geverfde muren en een zoemende radiator, die een fijne en gezellige warmte afgaf.
Een paar kronkelende straten verder, op nog geen vijf minuten lopen, rolden we zo Bascarsija in. Deze bazaar is het bruisende middelpunt van Sarajevo's oude centrum, met haar lage daken van hout en leisteentjes. Theehuizen met lage krukjes en tafeltjes, souvenirwinkeltjes onder donkerhouten afdakjes, kleine cafés waar grote stukken vlees aan het spit hangen, verborgen restaurantjes zoals Dveri - daarover straks meer. Het is er zo gezellig en knus, en zodra je van het Sebilj-plein de smallere steegjes induikt en de duivenmassa achter je laat, bevindt je jezelf in een wirwar van warmte, gezelligheid en de kleurrijke sferen van theesets, gewoven kleden, lampen, schaaltjes en de schittering van de goudkleur die overal in terugkomt.
Aan de zuidkant van de stad, onder de rivier, vind je middenin een woonwijk de ingang van de kabelbaan, ofwel de Trebevićka žičara. Voor 10 euro per persoon neem je plaats in een ruime gondel met veel raampjes en zoef je in een minuut of tien omhoog, terwijl Sarajevo zich steeds weidser uitstrekt en het stedelijke langzaam verandert in het dorpse; kleine huisjes in diepgroene heuvels, eerst veel graslanden maar naarmate je hoger komt meer bossen en minder bewoners. De eindstop is Trebevic, een berggebied ten zuiden van Sarajevo; één van de bergen die de stad omringt. Vanaf hier geniet je van fantastische vergezichten: niet alleen op Sarajevo zelf, maar ook op de omliggende bergen, dalen en omgeving. De bergen in hun blauwtinten die zich steeds verder naar achteren bewegen en uiteindelijk een haast onzichtbare horizon vormen; de huisjes verspreid over de heuvels als confetti, en de koele berglucht die om je heen danst terwijl je in de verte de stad als een borduurwerk van rode, witte en gele puntjes ziet liggen.
Midden in het modernere centrum, in een straatje naast een grote basiliek, staat een klein, donker deurtje open. Het valt je haast niet op. Dit is de ingang naar Gallery 11/07/95, een bijzondere, heftige en indrukwekkende expositie over de genocide nabij Srebrenica, waarbij ruim 8000 Bosnische mannen en jongens werden vermoord door het Bosnisch-Servische leger. De foto’s en beelden liegen er niet om; het leed dat hier zichtbaar wordt is met geen pen te beschrijven. Wanden vol foto's van slachtoffers, persfoto's van massagraven en reddingsacties, de situatie in de kampen die per video wordt beschreven door overlevenden; het is werkelijk afschuwelijk. Toch is het goed dat dit bestaat: dit mag nooit vergeten worden. Op één van de meterslange wanden staan op alfabetische volgorde 8000 namen. Vereeuwigd op deze plek, omdat hun leven nodeloos moest eindigen.
Sarajevo is een plek die bol staat van geschiedenis. Er is hier, en ook in Bosnië over het algemeen, ontzettend veel gebeurd. Nog een overbekende geschiedenis is de aanslag op Frans-Ferdinand in 1914, de druppel die de emmer voor de start van WO I deed overlopen. Op de hoek van de straat ten noorden van de Latin Bridge staat met een plakkaat op de muur en voetstappen op de grond aangegeven waar Gavrilo Princip stond toen hij de dodelijke schoten op Frans-Ferdinand en zijn vrouw loste. In datzelfde gebouw vind je een korte maar interessante expositie over Sarajevo tussen 1878 en 1918. Je ziet er onder andere het moordwapen van Princip, de kleding die hij droeg en voorwerpen uit de tijd dat Oostenrijk-Hongarije de baas was in Bosnië. Uniformen, boekjes, notities, kranten, schilderijen, en dit alles omringd door historische context, uitleg en verhalen. Voor 2 euro per persoon kun je hier naar binnen, en het is het absoluut waard.
In de straat achter ons eigen appartementje, volledig gemaskeerd door normale woonhuizen en alleen te herkennen aan het bordje bij de openstaande poort, vonden we Svrzo's House. Het huis van een voorname familie dat helemaal in Ottomaanse stijl gebouwd is en al honderden jaren bestaat. Een mannen- en vrouwenkamer, familiekamers vol met kleden, tapijten en de warmte van gezelligheid die hier beleefd is. Bijzonder hoe iets wat al zo oud is nog zo mooi bewaard is gebleven! En we konden hier naar binnen voor slechts €1,50.
Via een wirwar van enorm steile straatjes en steegjes kom je terecht bij het Yellow Bastion, een groot klinkerplein met tafeltjes, stoeltjes en enkele food trucks vanwaar je uitzicht hebt over Sarajevo. Wij waren hier toen het langzaamaan begon te schemeren en zagen hoe de lichtjes in de stad aangingen, een prachtig gezicht. De avond viel over de stad en wij waren er getuigen van, terwijl uit één van de food trucks zachte muziek uit de speakers klonk.
We aten elke avond bij Restoran Carsija, een knus restaurant met veel hout, een chique wenteltrap en een tikkeltje ouderwets behang. Hier aten we de lekkerste broccolisoep, risotto, pasta en salades. Het was een warme haven van herkenning en rust na een lange dag in de koude stad.
Maar op een ochtend weken we af van onze routine en liepen naar binnen bij Dveri, een bekend restaurantje in de bazaar. De ingang loop je zomaar voorbij als je niet weet waar het is (en anders eigenlijk ook): het is een kleine, groene poort en je herkent het restaurant alleen door het bordje dat buiten staat. Eenmaal binnen bevind je je in een plantenparadijs: het gehele plafond hangt vol met planten, de vensterbanken staan vol met planten, planten zijn overal. Aan de muren hangen gedroogde groenten en specerijen, in de nisjes staan droogbloemen, lavendel, kaarsjes en nog meer lieve spulletjes. Bij de keuken hangt een groot, oud prikbord met oude ansichtkaarten en in de hoek staat een retro radio. Het is een sfeer die met geen pen te beschrijven is, maar je moet er wel van houden. Daarnaast is het eten verrukkelijk en zowat gratis: voor slechts 2 euro ontbijt je hier zoveel en zo lekker dat je tot en met het avondeten geen eten meer hoeft.
We waren tijdens onze wandelingen langs de rivier al een aantal keer langs het imposante gemeentehuis gelopen, met gele en rode stenen en patronen. Een schitterend gebouw, van de buitenkant alleen al. We wilden het graag vanbinnen bekijken en kwamen erachter dat dat voor een wederom schandalig lage prijs kon. Voor anderhalve euro stonden we in de grote ontvangsthal, met tollende hoofden vanwege alles wat we om ons heen zagen: schitterende galerijen, glas-in-lood, de mooiste decoratieve patronen, enzovoort. Muurschilderingen in de meest gedetailleerde patroontjes in blauw, rood en geel; de mooiste ontvangstzalen met dikke rode gordijnen en een gladde lichthouten vloer; randjes en richeltjes in het marmer en steen in de meest bijzondere vormen; kroonluchters van intense formaten. Je kunt hier uren rondlopen en nog steeds niet alles in je opgenomen hebben. Er zijn exposities over de geschiedenis van Sarajevo, de burgemeesters die hier gezeten hebben, een zaal met uitgesproken visies op de vredige toekomst van Bosnië en nog veel meer. Beneden is er nog een expositie over de Joegoslaviëtribunalen en de burgeroorlog. Vreselijk om te zien, maar goed om aan herinnerd te worden. Dit mag nooit meer worden vergeten. De lege kogelhulzen vertellen het verhaal, als je aan de duizend woorden die de foto’s aan de wanden zeggen nog niet genoeg hebt.
Naast het oude centrum zijn er natuurlijk ook de lange winkelstraten met modernere en meer wereldgelijkvormige uitspattingen zoals een McDonald's of een Bershka. Grote malls aan de rand van de stad, drukke kruispunten en grote moskeeën. Op ontelbaar veel plekken vind je monumenten: voor de burgeroorlog, voor omgekomen kinderen, voor Srebrenica en nog veel meer. De geschiedenis van nog maar amper dertig jaar geleden staat bij veel mensen in het geheugen gegrift en nog vers op het netvlies. Dat maakt Sarajevo een bezoek waard: het is een prachtige stad, maar ook een waardevolle stad vanwege alles wat zich hier en in dit land heeft afgespeeld. Het is een bladzijde uit het boek van de wereldgeschiedenis die nooit vergeten mag worden.
Reactie plaatsen
Reacties